Biser srednjovjekovlja: Stari grad Vranduk vjerno čuva ulaz u srednju Bosnu

Udaljen dvadesetak kilometara od Zenice, nadvijen nad okolinu poput pravog čuvara, nalazi se tvrđava i stari grad Vranduk. Banski i kraljevski grad koji su za više od 600 godina postojanja uspjele zauzeti samo Osmanlije, svjedoči razvoju srednjovjekovne Bosne i strateškoj izgradnji gradova tog doba.

Smješten je uz lijevu obalu rijeke Bosne i predstavlja spoj historije i prirode, a svojim prirodno-geografsim položajem predstavlja čuvara ulaza u srednju Bosnu. Tvrđava je prvenstveno osnovana od strane Rimljana, u svrhu odbrane. Ovaj srednjovjekovni bosanski grad, koji je izvorno bio namijenjen za čuvanje velikana, prvo banova, a poslije i kraljeva, dobio je posebnu pažnju Kralja Tomaša. Upravo on je ispod grada podigao Crkvu sv. Tome, svog zaštitnika, za koju je od pape dobio posebne povlastice. Bio je jedini utvrđeni grad u župi Brod, jednoj od 7 župa srednjovjekovne Bosne. Ime Vranduk se prvi put spominje 1410. godine.

Blago koje je preživjelo dolazak Osmanlija, Eugena Savojskog i Austro-Ugara

Vranduk je svoj puni razvoj doživio u XV stoljeću, a u okolini je razvijen sistem odbrambenih objekata i unutar tih zidina manje naselje “sotto Vranduch”. Ipak, Osmanlije su bile jedini osvajač ovog grada, koji su opsjedali u više napada, da bi ga na kraju zauzeli 1463. godine. O njegovoj opstojnosti svjedoči i činjenica da je Eugen Savojski, tokom svog pohoda na Bosnu 1697. godine, zaobišao Vranduk. Početkom 18. stoljeća utemeljena je Vrandučka kapetanija. U 18. i početkom 19. stoljeća grad je služio kao zatvor za političke krivce. Austrijske trupe su 1878. godine zauzele grad i u njemu držale posadu do 1890. godine kada je napušten.

Iako se na prvu možda čini mali površinom, čitavo mjesto izuzetno je sadržajno, te se u unutar tvrđave nalazi muzej na čak tri sprata, sa velikim brojem zanimljivih eksponata, među kojima se izdvaja jedan ugovor o trgovini potpisan 1449. godine od strane kralja Tomaša. Tu se nalaze i topovska cijev, okovi i još nekoliko autentičnih predmeta, kao i veliki broj replika, poput kraljevske trpeze, nošnji i drugih srednjovijekovnih predmeta, koji savršeno dočaravaju život ovog perioda.

Unutar zidova staroga grada pronađeni su brojni arheološki nalazi iz srednjeg vijeka i osmanskog perioda: posude, nakit, novčići, alatke, mamuze, i slično. Svi nalazi su pohranjeni u Muzeju grada Zenice.

Džamija sultana Fatiha

Vrandučka stara džamija poznata i kao Džamija sultana Fatiha sagrađena je nakon što su 1463. godine Osmanlije osvojile Vranduk. Vrandučka džamija je bila tvrđavska džamija sagrađena direktno uz utvrdu. Ovakve džamije obično nisu imale česmu, već bunar koji se nalazio u sklopu utvrde.

Džamija pripada tipu džamije sa drvenim dvostranim mahfilom i drvenom munarom. Jedna od karakteristika ove džamije su njena dva ulaza – sa sjeverne i sa zapadne strane. Džamija je, kao i svi objekti u Vranduku, imala strmi četverostrešni drveni krov pokriven šindrom. Kasnijim intervencijama džamiji je izmijenjen nagib krova i vrsta krovnog pokrivača.