Visoko 21. lokalna sredina u Federaciji BiH po razvijenosti

Sjetimo li se perioda neposredno nakon rata i čestih odlazaka u Kiseljak ili Vitez u shopping i po usluge širokog spektra, mogli bi započeti analizu privrednog i socioekonomskog stanja Visokog. Trideset godina kasnije imamo život kojega živimo, usluge se pružaju u našem gradu, a oni koji su pružali usluge sada imaju proizvodne djelatnosti i u našim shopping centrima nama prodaju svoju robu.

Jedinica lokalne samouprave koja je imala status brzorastećeg privrednog kraja, svrstavana među deset najuspješnijih u Jugoslaviji, drugorangirana po broju automobila u odnosu na broj stanovnika (nakon Maribora), nema strateškog i planskog razvoja. U entitetu Federacija BiH ima 79 gradova i opština, a Visoko se po razvijenosti trenutno nalazi na 21. mjestu u tim entitetskim okvirima.

Postoje državne institucije i tijela koja pedantno vode presjek stanja u ekonomskim i privrednim gibanjima i objavljuju prikupljene podatke, ali oni se (ne)svjesno zaobilaze. Javnosti se, unatoč milionskim izdvajanjima iz budžeta za medijske prezentacije, ne plasiraju ti podaci i ne vrše se analize. Čak ni na sjednicama lokalnog parlamenta, pa ni na privatizovanim tijelima nekih privrednih savjeta.

Šta se dobije kada se sagleda realno stanje?

Helem, Federalni zavod za statistiku, Finansijsko-informatička agencija (FIA) i Federalni zavod za programiranje razvoja stalno objavljuju stvarne i realne pokazatelje uspješnosti, zanemarujući plaćene ode hvalospjeva samozadovoljne vlasti prema ošamućenom i uspavanom puku, nespremnom ni da pokuša dići glavu kako bi bolje vidio.

Prema Socioekonomskim pokazateljima FBiH za 2024. godinu, koja je objavio Federalni zavod za programiranje razvoja Visoko se svrstava u treću grupu razvijenih sredina u Federaciji BiH. Kriteriji koju su međunarodno relevantni za izračun nivoa razvijenosti se godinama isti: Prihodi od poreza na dohodak; Stepen zaposlenosti; Obrazovanje radne snage; Najviša prosjećna neto plata; Najviši prihodi po stanovniku.

Kako stoji Visoko?

Stepen zaposlenosti u Visokom je 2024. godine bio 1,09. Usporedbe radi, sarajevska Opština Centar ima stepen od 4,18. Nije to pravi parametar, ali u okolnim opštinama je stanje ovakvo: Kiseljak 0,86, Kakanj 0,71, Ilijaš 0,79, Breza 0,82, Ono što bode u oči je činjenica da je Visoko 2020. godine imalo stopu zaposlenosti od 1,15. I to je najbolji podatak od pet traženih kriterija. Doduše, poboljšan je rezultat i u segmentu Prihoda od poreza na dohodak, jer su 2024. imali stopu 0,95 naspram 0,76 iz 2020. S tim da treba u obzir uzeti da je 2020. godine bila Covid pandemija i da je značajan broj djelatnosti bio skoro zamro.

Stepen obrazovanja radne snage je 2024. godine u Visokom imao vrijednost 0,97, iako je četiri godine ranije on glasio 1,01. Sljedeća dva parametra – Kretanje stanovništva u periodu od 10 godina i Učešće starog stanovništva su bili s neznatnim promjenama i tu se ne bilježe značajnije oscilacije.

Plate među najmanjima u entitetu

Međutim, Visoko nikako da izbjegne najlošiju grupu lokalnih sredina u kojoj je najniža prosječna neto mjesečna plata zaposlenika. U prošloj godini se Visoko nalazilo među osam gradova ili opština u kojem je mjesečna plata bila manja od 999 KM. Tačnije, iznosila je 991 KM, što je 72 posto federalnog prosjeka. Društvo nam prave Drvar, Domaljevac-Šamac, Vitez, Žepče, Tešanj, Doboj-Istok, Doboj-Jug.

Kada već rade za tako malo novca, onda ne treba čuditi i što se dobijaju male penzije. Za 7.618 penzionera u Visoko stigne iznos od 5.093.094 maraka. Recimo Kakanj ima 1.100 penzionera manje, a dobije skoro isti iznos – 4.974.996 maraka.

Ovakve plate proizilaze iz sljedećeg, vjerovatno i najbitnijeg parametra posmatranja privredne i socioekonomske stvarnosti – Produktivnosti. Zaposlenih ima toliko koliko ima. Taj broj je stabilan, ali ono što oni rade ne nudi ohrabrenje. Pregled stanja privrede i privrednih subjekata u jedinicama lokalne samouprave se radi sagledavanjem indikatora preduzeća baziranih na podacima iz godišnjih finansijskih izvještaja preduzeća. Podaci su dobijeni od Finansijsko-informatičke agencije (FIA) i agregirani na nivou JLS. Obuhvaćena su sva preduzeća, čija se sjedišta nalaze na području pojedine JLS i koja su svoje godišnje finansijske izvještaje predali FIA-i. Neto čista dobit/gubitak predstavlja razliku između ukupne ostvarene neto dobiti perioda nakon oporezivanja (za preduzeća koja su ostvarivala neto dobit) i ukupnog ostvarenog neto gubitka perioda (za preduzeća koja su ostvarila neto gubitak u istom periodu). Prikazan je u odnosu na broj zaposlenih u JLS. Dakle i onih u javnom, kao i onih u realnom sektoru.

Zadovoljene političkih podobnika je problem produktivnosti

Visoko se nalazi među 13 sredina u zoni produktivnosti do nule po svakom zaposlenom. Dakle, ostvaruje čisti gubitak, odnosno zaposlenici rade i primaju plate da bi proizvodili gubitak. Nije moguće vjerovati da u privatnom sektoru postoje preduzeća koja godinama rade proizvodeći gubitke. Naprosto nema logike i vjerovatno bi se brzo zatvorila. Ali, sigurno da i oni koji opstaju na tržištu ne proizvode značajniju dobit koja bi mogla nadomjestiti gubitke iz javnog sektora koji je očigledno preglomazan.

Zaključuje se to i iz analize Bruto dodane vrijednosti (BDP) po zaposleniku koja obićno ukazuje na veću tehnološku razvijenost, bolju organizaciju rada i veći stepen stručno zaposlenih radnika. U Federaciji BiH je prosječni BDP po radniku u 2024. godini iznosio 52.446 KM, a medijalni iznos 47.172 KM. Visoko je to ispod oba navedena parametra, pa čak i iza Viteza, Žepča i Tešnja sa kojima je dijelio zonu Najniže prosječne neto plate.

Iza pomenutih sredina je, a što je jako čudno u odnosu na nekadašnji status Visokog u bivšoj zemlji, je i po vanjskotrgovinskoj razmjeni. Visoko je 2024. godine izvezlo roba i usluga u vrijednosti 265.554.910 KM uz učešće od 2,47 posto ukupnog izvoza FBiH. Uvoz je zato iznosio 427.800.113 maraka uz učešće od 2,12 posto. Visoko ima najnegativniji saldo robne razmjene s inostranstvom u Kantonu od – 162.245.203 maraka, uz saznanje da samo još pet opština u ZDK ima negativan saldo. U Visokom je izvoz po stanovniku bio 6.963 marke, što je rezultat znatno iza Usore, Tešnja, Doboj-Juga, Maglaja, Olova i Vareša. Zato smo u uvozu odmah iza Doboj-Juga, Usore i Tešnja.

I da na kraju malo šire pogledamo. Zeničko-dobojski kanton je sada šesti po razvijenosti u Federaciji BiH. Pretekao ga je Tuzlanski kanton.

P.S. Ima i pozitivnih parametara o Visokom, poput broja osnovaca i srednjoškolaca na 1.000 stanovnika u čemu je naša lokalna zajednica druga, odnosno prva u Kantonu. I gle čuda, o tome se pisalo i govorilo u visočkim medijima.

Visoko.co.ba/Alen J.