Legenda o Deda Mrazu: Kako je nastala priča o djedu koji dijeli poklone?

Nema djeteta koje danas ne zna ko je simpatični djedica u crvenom odijelu koji donosi poklone i paketiće “ako ste bili dobri”.

Deda Mraz je sastavni deo proslave božićnih i novogodišnjih praznika već vijekovima, ali njegov zadatak, izgled, pa i ime mnogo su se vremenom promijenili.

Lik dobrodušnog djedice koji djeci donosi poklone prisutan je u pričama i legendama naroda širom svijeta. Ime i izgled ovog darodavca variraju od kulture do kulture, ali se smatra da su za pojam današnjeg Deda Mraza najzaslužnija prethrišćanska vjerovanja germanskih i slovenskih naroda koja su, pokrštavanjem ovih naroda, kombinovana sa likom hrišćanskog Svetog Nikole.

Ali, krenimo od početka.

Ko donosi poklone – Deda Mraz, Sveti Nikola, Božić Bata ili?

Može se reći da je Sveti Nikola daleki predak današnjeg Deda Mraza. Prvi zapisi o ovom svetitelju, episkopu i dobročinitelju poreklom iz Male Azije, potiču iz 4. vijeka nove ere.

Priča kaže da je za života bio veliki dobročinitelj koji je sve svoje bogatstvo i imanje razdijelio siromašnima, a on sam je, vođen čudesnim glasom, krenuo da u narodu da širi vjeru, pravdu i milosrđe.

Već samom svojom pojavom je donosio utjehu, mir i dobru volju među ljude, a skroman kakav je bio, novac nije davao ljudima u ruke, već im je stavljao u džep da bi se iznenadili kada ga nađu. Posebno je bio naklonjen djeci, a iz njegovog života najpoznatija je ostala priča o tri devojčice koje je Sveti Nikola spasio od prostituisanja tako što im je ubacivao kroz prozor vreću sa zlatnicima.

U germanskoj tradiciji tako je vijekovima postojao običaj da roditelji djeci za dan Svetog Nikole ostavljaju slatkiše govoreći im da im je to poklon od ovog svetitelja. Ovaj običaj prenio se postepeno i na Božić, u vrijeme kada se kiti jelka.

U 16. vijeku, reformacija Martina Lutera nije promijenila samo hrišćansku religiju nego i lik donositelja poklona. Naime, pošto protestanti ne slave svece, bila im je potrebna nova božićna tradicija, a lik Svetlog Nikole postepeno je zamijenio “Father Christmas” – Božić Bata, koji je tokom sedamnaestog vijeka postao deo britanskog folklora.

Naseljavajući prostor Sjeverne Amerike, zapadni doseljenici su preko okeana u “novi svijet” sa sobom ponijeli i svoja vjerovanja i običaje. Sant Niklaus, Saint Niklaus, Sinterklass i ostale varijacije imena Svetog Nikole vremenom su sjedinjene i stvoren je Santa Klaus čije ime je američka štampa prvi put upotrebila 1773. godine.

Upravo se u tom periodu Sveti Nikola polako „preobrazio“ u Deda Mraza kakvog danas poznajemo iako su neki nezaobilazni rekviziti – crveno odijelo, krzneni ogrtač, kočije, irvasi i sve što već ide uz savremenog donositelja radosti i poklona, dodavani kasnije.

Jedan od prvih umjetnika koji je definisao moderni izgled Deda Mraza bio je Tomas Nast, američki karikaturista iz 19. veka čija se slika Deda Mraza 1863. godine pojavila u nedeljniku “Harpers vikli”. Priča da Deda Mraz živi na Sjevernom polu takođe je Nastovo delo, a u to vrijeme je “najvoljeniji dekica na svijetu” dobio i krzneni ogrtač. Danas tradicionalna crvena boja njegovog kostima, zamenila je prvobitnu žuto-zelenu 1868. godine kada su Deda Mrazu dodate kočije i irvasi.

A srpski Božić Bata?

Za razliku od zapadnog svijeta koji je Svetog Nikolu zamenio Deda Mrazom, pravoslavni narodi, a naročito Srbi, nastavili su da ovog svetitelja proslavljaju kao jednog od najvećih svetaca i potpuno odvojeno od novogodišnjih praznika.

Vjeruje se da je srpski Božić Bata nastao u 19. veku. On je, prema predanju, dobroj djeci na Božićno jutro donosio poklone, a iz tog perioda je sve do danas ostala sačuvana božićna pjesmica: “Ide Božić bata, nosi kitu zlata, da pozlati vrata, i oboja poboja, i svu kuću do krova”.

Božić Batu bi najčešće igrao najstariji član porodice koji bi se maskirao i u kuću dolazio u rano jutro kucajući i pjevajući i, naravno, donoseći djeci poklone.

U kasnijim godinama, Božić Bata, inicijalno obučen u kožni gunj i šubaru, postepeno je počeo da dobija zapadnjački izgled pod uticajem austrougarske ilustrovane štampe.

Preko svojih sjevernih susjeda Srbi su upoznali i lik Deda Mraza. Vremenom, tako su negde počeli da se pojavljuju i Božić Bata i Deda Mraz, jedan za Božić, drugi za Novu godinu.